Զանգուլակներով` Կույր Անցորդը

    Այս հարցազրույցը պետք է կայանար մեկ տարի առաջ, երբ Լևոն Խեչոյանն Արցախում էր: Անկեղծորեն ասած,զրույցի առաջարկը գրողի սրտովը չէր, շարունակվումէր իր կողմից ստեղծված լռությունը` իր և լրատվամիջոցների միջև: Ասել է, թե`այս հարցազրույցը կարող ենք համարել բացառիկ` լռության խախտումը տեսնելով անվանի  արձակագրի և ազատամարտիկի` Արցախի հանդեպ մեծ սիրո հոլովույթում:

Պարոն Խեչոյան, գրականության աշխարհ Ձեր մուտքը եղավ «Խնկի ծառեր» վիպակով, որը տպագրվեց «Գարուն» ամսագրում։ Հայտնությունը ավետիսի էր նման. մեր արձակում նոր անուն էր հայտնվել։ Դա եղավ մեր ազգային-ազատագրական  շարժման տարում։ Ժամանակը նման էր շնչարգելության։ Փոխվել էինք մենք, փոխվել էին մեր գնահատականները։ Ինքնափնտրտուքի ելած մի ողջ ժողովուրդ դարձ էր կատարում դեպի իր ակունքները՝ գտնելու, ամբողջացնելու իրեն։ «Խնկի ծառեր» վիպակը կարողացավ փորձություն բռնել, երևալ այդ դժվարին ժամանակում, քանզի մեր դիմանկարն էր լրացնում, օգնում՝ ազատվել կեղծ գունախաղից։

– «Խնկի ծառեր» վիպակն ավելի վաղ էր գրվել, Գյումրիում, կարծեմ երկու տարվա ընթացքում: Հայրս մահացել էր, հորեղբայրներս մահացել էին, հայտնվել էի անապատի կենտրոնում, այնպիսի վիճակում էի՝ անընդհատ թվում էր՝ անհայտ, չորս կողմից գլխիս հարված եմ ստանալու, զարմացած անհայտին՝ չորս կողմից հարվածողին էի դիտում, որոնում էի, փորձում գուշակել՝ ո՞ր կողմից է զարկելու, ո՞վ է ՆԱ:

Պաշտպանված  լինելու համար գնացի խնձորի այգին մեր հին: Դա Էրզրումն է: Էրզրումն  ինձ համար փլված, քարե ցանկապատով խնձորի այգի է: Չընկնելու համար իմ նախնիների հետ հանդիպեցի, նրանք բարեհաճ գտնվեցին, եկան, ձեռքիցս բռնած՝ անդունդի վրա բացված մազե կամուրջով անցկացրեցին: Արդյունքում «Խնկի ծառեր» վիպակը գրվեց, այնտեղ մի ես՝ մի հերոս կա, որ բոլոր սերունդների հետ ապրում, ոչ մեռնում է, ոչ էլ ծերանում՝ ինչպես ժամանակը: Որ դիտենք, էպոսի Մհերը կերևա, թե արևամուտի մեջ ինչպես էր մենամարտում Աստծո հրեշտակի հետ, իսկ քիչ հեռվում՝ ծփացող Վանա լճի վրա, ձկնորսներն իրենց գործին, ծնկները նավակների կողերին հենած՝ ուռկաններն էին նետում ալիքազարկ, ճերմակ ջրերը…Անգամ Աստծո հրեշտակի հետ պատերազմելուց հետո, չպարտված փակվել էր Ագռավաքարում, այնտեղ է ՆԱ՝ Հայոց Ավետարանը:

Դարեր են տիեզերական հաշվարկից պակասում, սերունդներ են անցնում, քաղաքակրթություններն են ծնվում, ոչնչանում, ինքը՝ ոչ ծերանում, ոչ էլ մեռնում է: Սպասում, հանդիպում է բոլոր սերունդներին: ՆՐԱՆ այնտեղից հանել է պետք, կգան կանչվածները, գալու են… թեպետ կուրորեն խարխափելու վախն էլ կա…

Ժամանակակից մտքի համար հեշտ է ասելը. «Աստծո հրեշտակի հետ կռվեց», միայն հո Մովսեսը գիտեր՝ այդ ինչ հանդիպում էր հրեշտակի հետ. քառասուն տարի մի ժողովուրդ գցած ետևն  անցնում էր անապատով, անապատը ոչ վերջանում, ոչ էլ աճում էր, անապատը մի փակ շրջան էր կամ մի ճահիճ էր, որ ամեն նոր դարի հետ հայրենիքիդ, քաղաքիդ, դռանդ շեմի տակ է հայտնվում, ոչ կուլ է տալիս, ոչ էլ ազատ է արձակում:

Ավագ որդիս, «Խնկի ծառեր» վիպակը միաժամանակ դարձան երկու տարեկան, հիմա երկուսն էլ քսանհինգ են: Եթե իմ կամքով լիներ, շատ բաներ կխմբագրեի երկուսի մեջ էլ, մի բան կպակասեցնեի, մի ուրիշը կավելացնեի: Գիրը, քրոմոսոմն ո՞վ է կարողացել խմբագրել, մի՞թե երբևէ խմբագրվել են զանգուլակներով անցնող այս կույր ճշմարտատես ճամփորդները: Ինձ էլ է մաշելու մարդկության հավերժական կասկածը…

– Արվեստը հայրենիք չունի, բայց արվեստագետը հայրենիք ունի և մշտապես մտահոգված է իր հայրենիքի ճակատագրով։ Արցախյան պատերազմի տարիներին որպես ազատամարտիկ մարտնչելով տարբեր ճակատներում՝ Դուք հաստատեցիք այս իմաստնությունը։ Ծնվեց «Սև գիրք, ծանր բզեզ» գիրքը, որն արժանացավ  ՀՀ «Ոսկե եղեգն» պետական մրցանակի։ Գիրքը փաստագրության և գեղարվեստի համադրությամբ գրվել է, ինչպես ասում են, գրիչն իր մարմնից առնելով, քանզի ուրիշ նյութից ստեղծվածը չի կարող թարգմանել պատերազմում հայտնվածի էությունը։

– «Սև գիրք, ծանր բզեզ»-ի ժամանակն ուրիշ էր: Մի տարիք կա, երբ ծունկդ չի ծալվում հայրենիքիդ ծանրության տակ, եթե ծնկում կամ խրամատում պառկում էլ ես, ինչպես ամենաթանկ կնոջ վրա՝ որդեսերման սերմը տալու:

Մեղքեր գործած էի վերադարձել մեր պատերազմից, այնքան էի հզորացել, ինքնավստահ` շուրջս հոգու աչքով ոչինչ չէի տեսնում, միայն աչքերի լույսով էի տեսնում, դարձյալ ասում էի.» Կանցնեմ բոլոր մեղքերի միջով ու անմեղ կմնամ», հետո, դրանից հետո սկսվեց խելացի տառապանքի ժամանակը: Կարծեմ գրքի վերնագիրն էլ է ինչ-որ բան հուշում. «Սև գիրք, ծանր բզեզ» վերնագիրը կույր աշխարհի սարսափեցնող տեսքն է ընդգրկում, որտեղ կշեռքի նժարներին մշտապես հավասարակշռվում են արարումը և ոչնչացումը: «Ծանր բզեզ»՝ խոսքը փարավոնների բզեզի մասին է, որը նրանց համար հարստության, երջանկության, հզորության սիմվոլ էր: Մի փորձիր հիշել քո տեսած այն երկու կոյաբզեզներին, որոնք դաշտի հողոտ ճանապարհի վրա թրիքից կերտած կլոր գունդն են պտտեցնում, հենց դրանք էլ այն ժամանակ համարվում էին երկրագնդի պտույտը, անվտանգությունը ապահովողը՝ գլորելով առաջ պիտի տանեին հողագնդի հավերժությունը:

Ոչ թե ցանկություն ունեի թշնամուն նսեմացնել, հաղթել, այլ` մերի օրինակով գրել երկրագնդի վրա կատարվող բոլոր պատերազմների դեմ, ընդհանրապես, մարդու փոքրիկ ուղեղում բռնկվող խոշոր պատերազմի դեմ: Չարենցն արել է, չէ՞, «Դանթեականում», ինչ խոշորածավալ համայնապատկեր է, իմ իմացած լավագույն գործերից է՝ գրված պատերազմի դեմ:

Հետո՝ այդ «Ոսկե եղեգն» պետական մրցանակը, եթե իմանայի, կհրաժարվեի, իմ ընկերներից շատերին կորցրեցի, անդունդը բացվեց, պիտի միայնակ մնայի, դա մի իրավիճակ է, երբ անընդհատ կաթացող մի կաթիլ ջուրը չեչաքար է ճաքեցնում:

Հետո, միջավայրը, որի միջով անցնում ես, արվեստում գործող միջավայրի դիտավորյալ դառը անվստահության ժամանակաշրջանն էլ է դրսևորվում դեմ հանդիման, որը 40-50 տարեկան, դեպի կատարելություն ընթացող արարողների է սպանում:

«Հեքիաթները» պատմելուց առաջ դեռ «Արշակ արքա, Դրաստամատ ներքինի» պատմավեպը պիտի գրվեր:

Պատմությունը ի՞նչ է գրողի համար. նյո՞ւթ, թե հենք, որի վրա գրողը կառուցում է իր հետագա գործունեությունը։ Հաճա՞խ եք անդրադառնում պատմությանը։

 

-Գրել պատմական  տեսանկյունով՝ ժամանակակից, սթափ և ռացիոնալ մտածող մարդու համար, անկասկած, կթվա անհեռանկար, ապագա չունեցող, ինչ-որ չափով նույնիսկ վտանգավոր գործ: Հիմա աշխարհում անցյալի թեմաներով վեպեր այլևս չեն գրվում: Բայց, եթե ամբողջ պատմության ընթացքում մարդու կատարած աշխատանքը և նրա կողմից ստեղծած մտածողության սիստեմն արդեն գոյություն ունեն ավարտված տեսքով, ինչպես Ամերիկայի, Եվրոպայի երկրների ժողովուրդների դեպքում, հենց դա էլ երևի հնարավորություն է տալիս որոշակի եզրակացություններ անելու՝ պատմության մեջ նրանց և մեր տեղի ու նշանակության մասին:

Նրանք պատմական անցյալում իրենց երկրների սահմանների նշանացույց սեպագիր սյուները կանգնեցրել են, տարածքները քարտեզագրել,  հիմա էլ՝ տիեզերագնացության, անհատականության, ուրբանիզացիայի դարում հրաժարվում են թագավորների վեճերից, բողոք են բարձրացնում ազգերի պատմության վերանայման պահանջի դեմ, որովհետև նրանց համար ժողովուրդների ոգին անհատի ոգու հետ համեմատած`  մոնումենտալ կցորդ գոյություն է: Անհատի ոգին են ուզում  փրկել:

Մեր պատմական անցյալը փակ համակարգ է, ծա՞ղր է՝ ի՞նչ է, ինպես մի ճահիճ, որ ամեն դարի հետ հայրենիքիդ, քաղաքիդ, դռանդ շեմի տակ է բացվում, ոչ կուլ է տալիս, ոչ էլ ազատ է արձակում: Վեճը, ինչպես կար  I-V, IX-XIX դարերում, հարյուրամյակներ կա, մինչև այսօր գալիս է, նրա հետ գալիս է  պատմավեպ գրելը: Իմ կարծիքով՝ լրիվ արդարացի, գուցե մյուս ժողովուրդների պատմական անցյալի մեջ վեճ չկա,  գուցե իրենց պատմությունն ավարտել-ամբողջացրել են, մերը չի ավարտվել, մերը շարունակվում է, թելադրում է՝ պատմական գրքեր, ժողովրդի զանգվածներ, համայնապատկեր, տեղաշարժեր:

Պատմավեպը և անհատական, և մոնումենտալ մտածողություն է: Ինչքան էլ անհատի, մարդու՝ իր խորքերում իրեն որոնելու, քարոզչության ժամանակաշրջան է, ինչքան էլ՝ «ամեն ինչ հոսում է», ամեն տեսակի հավատ կաթվածահար անող այս օրենքն է գործում դարի սրտում, միևնույնն է, չէ՞ որ մեր հոգու խորքում ինչ- որ բան ոչ թե անհատականությունից, այլ ժողովրդից, հասարակությունից, ամենայն մարդկությունից կա:

Ինչ-որ բանում մենք մաս ենք հանդիսանում՝ մեկ- ամբողջական ոգու, մեկ ամբողջական համաշխարհային մտածողության, մեկ-ամբողջական երկրագնդի հողի փոշու, որից կերտվեց մեկ ամբողջական Ադամը, նրա ռունգերի մեջ փչած մեկ ամբողջական շնչից:

Վեպում նկարագրվող ժամանակը նորից ու նորից սեռական ճանապարհով այս աշխարհ վերադարձող մարդու պատմությունն է:

Չկա պատմական կամ ներկա ժամանակ: Ժամանակը Աստծո ժամանակն է, որով ՆԱ սպանում է մեզ: Աստծո հեռավորության չափով, հինգերորդ դարից մինչև այսօր,  մի վայրկյան է անցել: Այդպես՝ հեռավորություն նշելիս մարդն է ասում. «հինգերորդ դար», Անսահմանությունը կամ Աստված ասում է. «Մի ակնթարթ»: Այդտեղից էլ վեպում նկարագրվող դեպքերը, դիպվածներն այսօրվա Հայաստանի իրադարձություններն են: Ինչպես և այն ժամանակ՝ ուժերի գերագույն լարումով   գոյատևել՝ փոքրաքանակ ժողովրդի աշխարհի երեսից չվերանալու գերզարգացած ինքնապահպանման բնազդ՝ դրանից էլ բազմապատկվելու՝ մեկը երկու դառնալու միստիկական գերզգայուն խորհուրդը: Տասնվեց դար է անցել (Աստծո ժամանակով մեկ վայրկյան, գուցե մեկ րոպե) նույն ժողովուրդը՝ նույն չլուծված խնդրով: Շատ և բազում կաթողիկոսներ, եկեղեցիներ է ունեցել, եկեղեցիներում ̀ աստվածներ, տասնվեց դար իր հոգու մաքուր աղոթքը հղել է նրանց, իսկ արհավիրքները եկել ու եկել են: Իր ճանապարհի ընթացքում երբեմն կասկածվել է Աստված, երբեմն՝ եկեղեցին, երբեմն՝ թագավորն ու կաթողիկոսը, իսկ գենետիկորեն իրար փոխանցած ազատության ոգին՝ երբեք, որը թևածում էր Արևելքի և Արևմուտքի միջև՝ պահպանելով իր տեսակի առանձնահատկությունը, այդ տեսակն այս արևի տակ ապրելու իրավունք էր  նվաճում…

  – Դուք արձակագիր եք, պատմավիպասան, և հեքիաթների ժողովածուի երևալը կտրուկ շրջադարձի պես էր։ Ինչո՞ւ հեքիաթներ...

 

-Ահա, հիմա  երբ արդեն հոգին կատարել է հեռավոր ճանապարհորդություն, երբ այս հողագնդի վրա մարմինն էլ սկսել էր ծերանալ, երբ երկրազարկ մարդկային հոգսերը թուլացրել, մաշել էին կառուցվածքս, սպիտակ թուղթը և սև թանաքը պակասեցրել էին աչքերիս լույսը, երբ հիվանդությունները ցավի դռներ էին բացել մարմնիս մեջ, ու լեռներում, տափաստաններում ցրտահարված ոտքերիս պատճառով դողդոջ են դարձել ծնկներս, գիշերները ողնաշարս տնքում է շամփրող ցավերից, երբ գեղասքանչ մարմինս թղթի նման պատառել է  բժշկի դանակը, երբ մարդկային խարդավանքները  սարդոստայնի նման հազար անգամ էին որսացել հոգիս, երբ ամենահարազատներն էին ուրացել ու ես նրանց էի թողել, երբ գործած մեղքերս էին վերադարձել, գիշերները կատվի նման ծնկներիս վրա էին քնում, երբ ոչ թե կարկուտի, ոչ էլ անձրևի, ոչ  կայծակի որոտների զարկերն են հասնում, այլ քնած տեղս տառապանքն է իր լռությամբ ավելի հուժկու խփում, արթնացնում:  Անքնությունից  բարձրացած ճնշման պատճառով` երեկոները ականջներիս մեջ անդրաշխարհից եկող սուլոցներ են լսվում, անքուն սիրտս, շնչառությունս, կաթվածահար են լինում: Մարմինս մաշվում, կորցնում է իր երբեմնի խտությունը, մոտենում էր հոգու  տեսողության լույսին, ահա հիմա էր հեքիաթ պատմելու իմաստությունը բացվել…   Նվարդ, հիմա զգացի՞ր, թե ե՞րբ դարձյալ վերադարձ եղավ Էրզրումին՝ խնձորի այգուն մեր հին, չէ՞ որ այդ հեքիաթները Էրզրումի  նորից վերապատմվող հեքիաթներն էին:

     – Հա՞շտ եք Ձեր հոգու Աստծո հետ...

 

– Հա՞շտ: Ինչպես կարող է քառասունհինգից ավելին թևակոխածը հաշտ լինել: Թույլի կողմից եմ: Երբ փողոցում շանը ծեծում են, մարդուն թողած՝ շան կողմից եմ: Թույլը ժողովուրդն է, պետությանը թողած՝ ժողովրդի կողմից եմ:

Երբեմն շաբաթներ են անցնում, չգիտեմ՝ մոռանում, թե՞ համառում եմ, ամիսներով եկեղեցում մոմ չեմ վառում:

Վրացի ծանոթ ռեժիսոր ունեմ. ամեն ինչից հրաժարվեց, գնաց վանք մտավ, նրանց հայտնի ռեժիսորներից էր, ութ ամիս հետո դանակն առած հարձակվել էր իր սրտի վրա, երեք տեղից կտրել էր:

Քանի անգամ, քանի անգամ ես մտքիդ մեջ  ինքդ քո դեմ սպանության զենքի կոթը բռնում:

Քրիստոնեությունը այս մտքից սարսափում է՝ ինչպես ոտքի տակ հանդիպած օձից: Բայց Եսենինը, Հեմինգուեյը, Ցվետաևան, Փաունդը, Հուդան այս անհաշտ վեճի պատճառով հեռացան, կարծում եմ` Աստծուն շատ էին սիրում:

Հաշտ լինել հնարավո՞ր է, երբ տասներկու ժամ ապրում եմ ցերեկվա, տասներկու ժամ՝ մութի մեջ՝ գիշեր և ցերեկ, խավար և լույս, երբ գրվելիք թուղթդ սպիտակ է, թանաքդ՝ սև: Ընդհանրապես հաշտություն չկա:

Թումանյանը, Տերյանը, Չարենցը, Ջիվանին՝ ի՞նչ անհաշտություն, ներսի հետ ի՞նչ ծավալների վիճաբանություն՝ մինչև տիեզերք ընդգրկող տառապանք:

     – Ձեր ստեղծագործություններն ուղղված են մարդկային էության խորքերը երևացնելու՝ բոլորից անտես պահված հույզերը, զգացումները։ Որքանո՞վ են Ձեզ նման Ձեր հերոսները, ո՞ւմ եք նախանձում, ո՞ւմ կուզենայիք նմանվել։

 

– Սկզբից էր Բանը, և Բանը Աստծո մոտ էր, և Բանը Աստված էր…

Ի՞նչ է այս Բանը, որ այսքան հասկանալի է, միաժամանակ այդքան անըմբռնելի՝ իրար ետևից ասված երեք նախադասության մեջ, երեք անգամ կերպարանափոխ է լինում: Մի՞թե սա մշուշի միջից հայտնվող, չքացող Բանը չէ, որ բռնել էր Չարենցին, որին Նավզիկե  է կոչում.

Մերթ աղջըկա նման, մերթ մանկական տեսքով,

Մերթ որպես կին՝ տեսած երազի մեջ,-

Մերթ որպես կույս անեղծ, մերթ մի Մանոն Լեսկո-

Պատկերացել է ինձ-իմ Նավզիկեն:

Կարծես ԱՅՆ առեղծվածային յոթ սարի ետևում է գտնվում, մութ աշխարհ՝ ճանապարհին սիրեններն էլ են երգում, ջրահարսներն էլ նավեր են խորտակում: Բայց մարդկությունը, դարձյալ ու դարձյալ, իր լավագույն որդիներին այդ հազարան բլբուլին՝ առեղծվածային թռչունին, բերելու համար այնտեղ է ուղարկում: Մենք  միայն մի Մոցարտի, մի Չարենցի, Տերյանի, Բունյուելի, Մատիսի գիտենք: Չգիտենք՝ քանի-քանիսն են գնացել ԲԱՆԻ ետևից ու չեն վերադարձել, չգիտենք նրանց անունները: Չգիտենք՝ ինչ է ԱՅՆ,  որ մարդու որդիներին՝ լավագույններին, զոհ է վերցնում: Չարենցն անուն էլ է դնում ՆՐԱՆ՝ Սոմա կոչելով փորձում է տեսանելի դարձնել:

Սոմա, ես գիտեմ՝ մի աղջիկ ես դու,

Երկնային մի քույր,

Որ տալիս է մեր սուրբ ծաղիկներին

Թույն, թախիծ ու բույր:

Ի՞նչ է ՆԱ, այդ յոթ սարի ետևում գտնվողը՝ թու՞յն, թախի՞ծ, թե՞ բույր:

Գուցե ԲԱՆԸ մեր կյանքի աղբյուր հանդիսացող սրտի խորքում է  կամ ավելի ճիշտ՝ այդ գաղտնի էությունը մշտապես փակված է այնտեղ, այն տեղում, որտեղ ապրում է մեր սրտի բնական ջերմությունը, որի մեջ է բոլոր գոյերի պտղաբեր ներքին ուժը:

Ինչպես որ ձվի մեջ աներևույթ արևն է ապրում, դա դեղնուցի մեջ գտնվող արևային կետն է՝ ձվի սաղմնային բջիջը, որը սովորական աչքով չի դիտվում, զարմանալի բան է տիեզերածավալ արևը, այնքան փոքր է, որ անգամ չի երևում, բայց նույն ուժով է, նույն զորությամբ:

Այնուամենայնիվ, ահա այստեղ է հրաշքը՝ առեղծվածը, ԲԱՆ-ի ետևից, յոթ սարի ետև, լույս ու մութ աշխարհ գնացած մարդու որդիներից քչերի համար է այդ ձվից հազարան բլբուլը ծնվում, շատերի համար նրանից սովորական թռչուն՝ հավ է դուրս գալիս:

Շատերն են կանչված, քչերը՝ ընտրյալ…

Այսքանից հետո ի՞նչ ասեմ, թե ո՞ր հերոսին եմ նման, թե որի՞ն եմ նախանձում, այսքանից հետո կասվի՞, երբ դեռ յոթ սարի ետևից չես վերադարձել:

Շրջագայել եք աշխարհի տարբեր երկրներում, ծանոթացել այդ ժողովուրդների կենցաղին, գրականությանը։ Ցավոք, տնտեսապես չենք կարող նրանց հետ համեմատվել, բայց, միաժամանակ, մենք սնանկ չենք։ Ինչո՞վ կարող ենք հպարտանալ։

 

– 2000-ին ինձ բախտ վիճակվեց հայկական ԱՕԿՍ-ի և Յունեսկոյի ծրագրով Եվրոպայի 103 գրողների հետ ճեպընթաց գնացքներով 2 ամսում անցնել ամբողջ Եվրոպայի տարածքով: Շատ երկրներ, ազգեր, ժողովուրդներ տեսա: Մշակույթներ: Փողոցներում՝ ճարտարապետություն, պատկերասրահներում   էպոխաների  հին ու նոր նկարչությունը դիտեցի, դահլիճներում  երաժշտությամբ, թատրոնով դյութվեցի: Ինչպես որ շատ մարդիկ իրենց հոտով են ճանաչվում, այդպես էլ՝ քաղաքներն են, շատ քաղաքների փողոցներով ոտքով քայլեցի, նրանց հոտը շնչեցի, ինչպես որ սիրո ժամանակ աղջկա բուրմունքն են ծծում ծոծրակից:

Շոգ, անքուն գիշերներին դուրս էինք գալիս հյուրանոցի մեր սենյակներից, բացօթյա սրճարաններում նստում էինք գարեջրի սեղանների շուրջը, զրուցում էինք աշխարհի ԲԱՆԻՑ, մինչև լուսաբաց: Քանի գնում՝ համոզվում էի, որ մեր մշակույթը, գրականությունը, մանավանդ բանաստեղծությունը ոչ մի բանով չի զիջում նրանցին: Մի կարևոր հանգամանք ևս կա այսպես մտածելու, միայն թե չսխալվեմ, տարիների փորձառությունը հուշում է, որ մի տարածություն, մի ժամանակ էլ կա ժամանակից դուրս, որտեղ մարդու որդիները՝ լինի ակադեմիկոս, աստղագետ, նկարիչ, գրող, հովիվ, թե խառատ, այդ տարածության, այդ ժամանակի մեջ բոլորը հավասարվում են, նույնը՝ ազգերին, ժողովուրդներին, նրանց քաղաքներին է վերաբերվում, որ մի տարածության, մի ժամանակի մեջ, իրենց մշակույթով բոլորը հավասարվում են:

     – Բակունցը ներկայացրել է Գորիսը, Մաթևոսյանը՝ Լոռին, իսկ Դուք ներկայացնում եք Ջավախքը։ Ապրում եք Ջավախքից հեռու, բայց շարունակում քայլել մանկության արահետներով...

     – Ստեղծագործող անհատը պատասխանատու է նախնիների առջև և իր հայրենիքի ապագայի համար...

 

Այս և հաջորդ հարցը շոշափվել են պատասխանների ընթացքում:

     – Ձեզ կոչեմ Ձեր կերտած գրական հերոսներից մեկի՝ Օնանի անունով։ Ինչպիսի՞ տրամադրություն ունի Օնանը հիմա և ինչի՞ վրա է աշխատում։

 

– Հիմա ի՞նչ եմ անում, մոլորվում, սխալվում եմ` ինչպես բոլոր մնացած անգամները: Արդեն երկար ժամանակ է մի գործի վրա եմ աշխատում, գործի անունը չասելու պատճառը ոչ թե գաղտնիք լինելն է, պարզապես կարող է ավարտելուց հետո  պարզվի որ չի ստացվել: Գարնանն ասում եմ՝ աշնանը կվերջացնեմ, աշնանը՝ գարունը: Այսպես արդեն հինգ տարի է այս գործը և տարվա եղանակները շրջագայում են սեղանիս վրայով:

 

 

 

Հարցազրույցը վարեց    Նվարդ Ալեքսանյանը